1 de 2

Faʻamanatu i Aotearoa le ʻMatariki’

Tapena fuafuaga mo le faʻamanatuina o le 'tausaga fou' o Tagata Māori

 

Ata: Malae o Aotearoa i le PCC | (C) Sāmoana Media LLC

14 IULAI 2023 | NUʻUULI, AS | TŪSIA E JOHN FALANIKO PĀTŪ

ʻO le aso 14 o Iulai ʻua paʻū ai le faʻamanatuina o le Matariki i le tausaga lenei i Aotearoa Niu Sila.

ʻO le Matariki po le fuifuifetū lea ʻo le Mataliʻi (Pleiades) e pei ona taʻua ai i la tātou gagana Sāmoa, ʻo le pō e oso aʻe ai lenei faʻaputuga fetū ʻo le Matariki i Aotearoa. ʻUa ʻavea lenei aso ma aso mālōlō aloaʻia ina ʻua faʻaopoopoina i le kalena o aso mālōlō faʻaletausaga a le mālō mo le lua tausaga talu ai.

ʻO le Matariki sā ʻavea ma "tausaga fou" i le manatu o tangata whenua o Aotearoa po ʻo tagata Māori i aso o le vavau a ʻo lenei ʻua toe faʻaolaolaina le faʻatāuaina o lenei aso e le toʻatele o tagata Māori i lenei vāitau.

E lē gata i lea, a ʻua ʻāmanaʻia e le Mālō o Niu Sila lea taimi tāua, ma ʻua aloaʻia foʻi lona ʻavea ma aso mālōlō i totonu o le atunuʻu i le tausaga 2021 i lalo o le faigāmālō a lē sā ʻavea ma Pālemia i lenā vāitau, ʻo le Susuga a Jacinda Ardern. ʻO se tasi lenei folafolaga a lenei sui o le vāega ʻupufai ʻo le Leipa sā faʻatōsina ai tagata pālota ʻae leʻi loma atu le faigāpālota a Niu Sila i lenā tausaga a ʻo lea ʻua taulau ma faʻataunuʻuina i lea manaʻoga i lea tausaga ma ʻoloʻo faʻatāuaina seʻi oʻo mai lava i le asō.  

ʻUa tele tapenaga mo le faʻamanatuina o lenei aso mālōlō, e lē tagata i le ʻau Māori, a ʻo tagata Pasifika foʻi ʻua sāunia a lātou fuafuaga faʻapitoa. ʻO le tele foʻi o āʻoga ʻāmata Pasifika ʻoloʻo faʻatāuina lenei aso e ala i a lātou siva ma pesepesega ma isi fuafuaga ʻua ʻuma ona faʻatūlagaina i a lātou aʻoaʻoga.

ʻO le faʻamamaluina o le Matariki ʻo se tasi lenei o measina a le ʻau Māori ʻoloʻo faʻaolaolaina ma tau tāofi nei neʻi mou atu. E ui lava ina ʻua tele suiga i Aotearoa ʻauā le faʻakoloneina o tagata Māori, ʻoloʻo tūmau pea le manatu e toe fagufagu ma tāofi mau i isi measina e pei ʻo le faʻatinoina o fuafuaga mo le Matariki.

ʻOna e fua le faʻamanatuina o lenei aso mālōlō i le oso aʻe o le faʻaputuga fetū i lea tausaga ma lea tausaga e fesuisuiaʻi ai le aso tonu e paʻū ai lenei aso i tausaga taʻitasi.

Mo tagata Sāmoa, ua leva ona mou atu le tele o faʻamanatuina o le tele o measina e pei o gaioiga ma fuafuaga mo le ʻtausaga fou’ a tagata Sāmoa i aso anamua, sā faʻamanatuina i le aʻe mai o le palolo i le vā o ʻOketopa ma Tēsema.

 

ʻUpu Fou:

  • Matariki – ʻo le faʻamāori o le fuifuifetū lea ʻo le Mataliʻi po ʻo le Mataaliʻi (Mata o aliʻi)
  • Mataliʻi (gagana Sāmoa) – ʻo le fuifuifetū e taʻua ʻo le Pleiades; ʻo isi foʻi igoa ʻo le ʻAuuso Toʻafitu (Seven Sisters) i tala faʻaʻeleni (Greek mythology), po ʻo le Messi 45 i le faʻaʻupuga a tagata saienitisi
  • Fuifuifetū – ʻo le faʻaputuga po ʻo le faʻagāsologa o fetū (constellation)
  • Leipa (mai le Labour) – ʻo se vāega ʻupufai i le mālō o Niu Sila

Vocabulary:

  • Faʻamanatu – (verb) to commemorate
  • Fuifuifetū – (noun) a cluster of stars, a constellation
  • Palemia (noun) – prime minister (from Eng. “premier”)
  • Vāega faʻaʻupufai (noun) – political party
  • Faʻaʻupufai (adjective) – political, pertaining to politics